Göktürkler, 6. yüzyılda Orta Asya’da kurulan önemli bir Türk devletidir ve Türk tarihinin ilk yazılı belgelerini (Orhun Yazıtları) bırakmışlardır.
Türk adını resmi olarak kullanan ilk devlet olan Göktürkler, Orta Asya bozkırlarının büyük kısmını kontrol etmiş, kuzeyde Sibirya, güneyde Tarım Havzası ve batıda Hazarlara kadar genişlemişlerdir.
Sözlü kültürleri zengin olup, Bozkurt ve Ergenekon destanları ile kahramanlık ve devletleşme anlayışlarını nesiller boyu aktarmışlardır.
Kurucusu Bumin Kağan’dır. 552 yılında Avarlar ve Çinlilere karşı birleşerek bağımsız bir Türk devleti kurmuştur.
Bumin Kağan, devletin temellerini atmış, iç ve dış politikada merkezi otoriteyi sağlamıştır.
İçte boylar arası ittifakları ve siyasi düzeni tesis etmiş, Çin ile diplomatik ve askeri ilişkiler kurmuştur.
Bozkurt Destanı, Göktürklerin köken efsanesini ve cesaret anlayışını yansıtır; bir kurt, Türk boylarını koruyup yönlendiren kutsal bir varlık olarak anlatılır.
Ergenekon Destanı ise Türklerin sıkıştığı zor bir durumdan (Ergenekon vadisi) çıkarak yeniden güçlenmelerini ve devletleşmelerini simgeler.
1. Göktürk Devleti döneminde kültürel ve siyasi yapı güçlenmiş, Hun ve Asya Hun mirası devam ettirilmiştir.
Devlet, 630 yılında Çin Tang hanedanı tarafından yıkılmış ve toprakları bölünmüştür.
Kurucusu Kutluk Kağan’dır ve 682 yılında Çin’e karşı başlatılan ayaklanma sonucu bağımsızlık yeniden kazanılmıştır.
2. Göktürk Devleti, daha merkeziyetçi ve güçlü bir devlet yapısına sahip olmuştur.
Kağanlar, vergi, asker ve ticaret politikalarını geliştirerek devletin ekonomik ve askeri gücünü artırmışlardır.
Bu dönemde Orhun Yazıtları dikilmiş, Bilge Kağan ve Kültigin gibi liderlerin başarıları yazılı olarak kayıt altına alınmıştır.
Bozkurt ve Ergenekon destanları sözlü kültürün önemli parçaları olarak 2. Göktürk döneminde de kuşaktan kuşağa aktarılmıştır.
Göktürkler göçebe toplum yapısına sahipti; boylar ve kabileler hiyerarşik olarak organize edilmişti.
Kağan merkezi otoriteyi temsil eder, boy ve kabileler askeri ve siyasi yükümlülüklerini kağana karşı yerine getirirdi.
Ordular, atlı birlikler ve okçulardan oluşuyordu; onlu sistem ve boy birlikleri ile organize edilmişti.
Orhun Yazıtları, Göktürklerin yazıyı kullanmaya başladığı ilk belgeler olarak büyük öneme sahiptir.
Bozkurt ve Ergenekon destanları, Göktürklerin kahramanlık, devletleşme ve göçebe yaşam anlayışını yansıtır.
Sözlü kültür, destanlar ve kahramanlık öyküleri Göktürkler döneminde yazılı belgelerle desteklenmiştir.
Göktürkler, sonraki Uygur ve diğer Orta Asya Türk devletleri için kültürel ve siyasi model teşkil etmiştir.
Göktürk devletleri, Türk adını resmi olarak kullanan ilk devletler olarak tarihî öneme sahiptir.
Hem 1. hem de 2. Göktürk Devleti, Orta Asya’daki siyasi dengeleri belirlemiş, Çin ve diğer komşularla diplomatik ilişkiler kurmuştur.
Orhun Yazıtları sayesinde Türk tarihi, kültürü ve dili hakkında önemli bilgiler günümüze ulaşmıştır.
Bozkurt ve Ergenekon destanları, Türklerin milli kimlik ve kahramanlık anlayışının simgesi olarak kültürel mirası güçlendirmiştir.
| 1. Göktürk Devleti | 552–630 yılları arasında Bumin Kağan tarafından kurulan ilk Göktürk devleti; Çin ile diplomasi ve askeri ilişkiler geliştirmiştir. |
| 2. Göktürk Devleti | 682–744 yılları arasında Kutluk Kağan tarafından yeniden kurulan Göktürk devleti; Orhun Yazıtları bu dönemde dikilmiştir. |
| Bumin Kağan | 1. Göktürk Devleti’nin kurucusu; merkezi otoriteyi tesis etmiş ve Avarlar ile Çin’e karşı bağımsızlık kazanmıştır. |
| Kutluk Kağan | 2. Göktürk Devleti’nin kurucusu; Çin’e karşı ayaklanmayı başlatmış ve bağımsızlığı sağlamıştır. |
| Orhun Yazıtları | Göktürklerin yazılı kültürünün ilk belgeleri; Bilge Kağan ve Kültigin’in başarılarını anlatır. |
| Bozkurt ve Ergenekon Destanları | Göktürklerin sözlü kültüründe önemli yer tutar; kahramanlık, devletleşme ve göçebe yaşam anlayışını aktarır. |
| Toplumsal ve Askeri Yapı | Göçebe yapı, boy ve kabilelerin kağana bağlılığı, atlı birlikler ve onlu sistem ile organize edilmiş ordular. |